Gotowanie na parze - tradycja z nowym podejściem

Gotowanie na parze to jedna z najstarszych i najzdrowszych metod przygotowania posiłków, która w ostatnich latach przeżywa prawdziwy renesans. Chociaż kojarzony głównie z kuchnią azjatycką, ten sposób obróbki termicznej ma długą historię również w polskiej tradycji kulinarnej. W tym artykule przyjrzymy się zaletom gotowania na parze, przedstawimy niezbędny sprzęt oraz pokażemy, jak wykorzystać tę technikę do przygotowania tradycyjnych polskich dań w zdrowszej wersji.

Historia gotowania na parze w polskiej kuchni

Choć dziś gotowanie na parze kojarzy się głównie z kuchnią orientalną, warto wiedzieć, że w Polsce ta technika była znana od wieków. Tradycyjne polskie pierogi, kluski na parze (pampuchy) czy buchty to przykłady dań, które przygotowywano z wykorzystaniem pary wodnej. Do gotowania na parze używano prostych urządzeń, takich jak sita umieszczane nad garnkami z wrzącą wodą czy specjalne garnki z perforowanymi wkładami.

Z biegiem czasu, wraz z rozwojem kuchni gazowych i elektrycznych, technika ta została nieco zapomniana na rzecz smażenia i pieczenia. Jednak w ostatnich latach, wraz ze wzrostem świadomości dotyczącej zdrowego odżywiania, gotowanie na parze powraca na polskie stoły w nowoczesnej odsłonie.

Dlaczego warto gotować na parze? Korzyści zdrowotne

Gotowanie na parze to nie tylko moda, ale przede wszystkim jeden z najzdrowszych sposobów przygotowania posiłków. Oto najważniejsze korzyści, jakie daje ta technika:

• Zachowanie składników odżywczych - w przeciwieństwie do gotowania w wodzie, gdzie wiele witamin i minerałów wypłukuje się do wywaru, gotowanie na parze pozwala zachować do 90% wartości odżywczych produktów.
• Brak dodatkowego tłuszczu - do gotowania na parze nie potrzeba dodawać tłuszczu, co sprawia, że dania są naturalnie niskokaloryczne.
• Zachowanie naturalnego smaku i koloru - para wodna delikatnie ogrzewa produkty, nie zmieniając drastycznie ich smaku, zapachu i koloru. Dzięki temu warzywa pozostają soczyste i chrupiące, a mięso i ryby - soczyste i delikatne.
• Łatwiejsze trawienie - potrawy przygotowane na parze są lekkostrawne, co jest szczególnie ważne dla osób z problemami żołądkowymi.
• Redukcja zawartości soli - gotowanie na parze nie wymaga dodawania dużej ilości soli, co jest korzystne dla osób z nadciśnieniem.
• Minimalizacja szkodliwych związków - w przeciwieństwie do smażenia czy grillowania, gotowanie na parze nie powoduje powstawania potencjalnie szkodliwych związków, takich jak akrylamid czy heterocykliczne aminy.
• Ekologiczny aspekt - gotowanie na parze jest energooszczędne, szczególnie gdy przygotowujemy kilka składników jednocześnie w wielopoziomowym parowarze.

Sprzęt do gotowania na parze

Na rynku dostępnych jest wiele rodzajów urządzeń do gotowania na parze, od najprostszych i budżetowych, po zaawansowane i wielofunkcyjne. Oto najważniejsze z nich:

1. Bambusowy parowar

To tradycyjne azjatyckie naczynie składa się z dwóch lub więcej bambusowych koszy, które układa się jeden na drugim nad garnkiem z wrzącą wodą. Zalety bambusowego parowaru to:

• Naturalne materiały - bambus nie zawiera szkodliwych substancji chemicznych
• Absorpcja nadmiaru wilgoci - zapobiega rozmakaniu potraw
• Delikatny aromat drewna, który może wzbogacić smak dań
• Możliwość gotowania kilku potraw jednocześnie
• Ekologiczność i biodegradowalność

2. Metalowy parowar nakładany na garnek

To prosty wkład z perforowanym dnem, który umieszcza się nad garnkiem z wrzącą wodą. Jest to najtańsza opcja dla osób, które chcą rozpocząć przygodę z gotowaniem na parze.

3. Garnek z wkładem do gotowania na parze

To zestaw składający się z garnka i pasującego do niego perforowanego wkładu. Często taki wkład jest częścią zestawu garnków.

4. Elektryczny parowar

To samodzielne urządzenie elektryczne z jednym lub kilkoma poziomami do gotowania. Jego zalety to:

• Łatwość obsługi - wystarczy nalać wodę i ustawić timer
• Możliwość gotowania kilku potraw jednocześnie
• Automatyczne wyłączanie po zakończeniu gotowania
• Równomierne rozprowadzanie pary

5. Multicooker lub garnek do gotowania pod ciśnieniem z funkcją gotowania na parze

Te wielofunkcyjne urządzenia często mają opcję gotowania na parze, co czyni je dobrym wyborem dla osób z ograniczoną przestrzenią kuchenną.

6. Prowizoryczne rozwiązanie

Jeśli nie masz specjalistycznego sprzętu, możesz stworzyć prowizoryczny parowar, umieszczając metalowe sitko lub durszlak nad garnkiem z wrzącą wodą. Pamiętaj tylko, by przykryć garnek pokrywką, aby zatrzymać parę.

Podstawowe zasady gotowania na parze

Niezależnie od tego, jakiego sprzętu używasz, istnieje kilka uniwersalnych zasad, które pomogą Ci osiągnąć najlepsze rezultaty:

1. Odpowiednia ilość wody - nalej tyle wody, aby nie wygotowała się podczas gotowania, ale też nie dotykała produktów w parowarze.
2. Woda powinna wrzeć przed umieszczeniem produktów w parowarze - dzięki temu gotowanie rozpocznie się natychmiast.
3. Nie przepełniaj parowaru - ułóż produkty luźno, aby para mogła swobodnie cyrkulować.
4. Produkty o różnym czasie gotowania umieszczaj na różnych poziomach - te wymagające dłuższego gotowania powinny znajdować się najbliżej źródła pary.
5. Mięso i ryby wykładaj na liściach kapusty lub papierze do pieczenia - zapobiegnie to przyleganiu do powierzchni parowaru i utracie soków.
6. Przyprawiaj po ugotowaniu - szczególnie w przypadku soli, która może wypłukiwać soki z mięsa i ryb.
7. Nie podnoś pokrywki podczas gotowania - utrata pary wydłuży czas przygotowania.
8. Wykorzystaj wodę po gotowaniu - zawiera ona składniki odżywcze z produktów i może być podstawą do zupy czy sosu.

Polskie dania przygotowane na parze

Teraz przyjrzyjmy się, jak wykorzystać technikę gotowania na parze do przygotowania tradycyjnych polskich dań w zdrowszej wersji.

1. Pierogi na parze

Pierogi gotowane na parze są lżejsze i bardziej puszyste niż te gotowane w wodzie. Można przygotować w ten sposób klasyczne pierogi ruskie, z mięsem, kapustą i grzybami czy sezonowymi owocami.

Składniki (na około 20 pierogów):

• 300 g mąki pszennej (można zastąpić częściowo mąką pełnoziarnistą)
• 1 jajko
• 150 ml ciepłej wody
• Szczypta soli
• Farsz według preferencji (ruskie, z mięsem, z owocami)

Przygotowanie:

1. Z mąki, jajka, wody i soli zagnieć elastyczne ciasto. Owiń folią spożywczą i odstaw na 30 minut.
2. Rozwałkuj ciasto na cienki placek, wykrój kółka szklanką.
3. Na każde kółko nałóż łyżeczkę farszu, sklej brzegi.
4. Wyłóż pergaminem lub lekko naoliwioną powierzchnię parowaru, ułóż pierogi, zachowując odstępy.
5. Gotuj na parze przez około 10-12 minut, aż ciasto będzie miękkie i lekko przezroczyste.

2. Gołąbki na parze

Tradycyjne gołąbki są zazwyczaj duszone w sosie, ale przygotowanie ich na parze to zdrowsza alternatywa, która zachowuje wszystkie smaki.

Składniki (na 8 gołąbków):

• 1 główka kapusty włoskiej lub białej
• 300 g chudego mielonego mięsa (drobiowego lub wołowo-wieprzowego)
• 100 g ugotowanej brązowej ryż
• 1 cebula
• 1 marchewka
• 1 jajko
• Sól, pieprz, majeranek do smaku
• Sos pomidorowy:
• 400 g passaty pomidorowej
• 1 cebula
• 2 ząbki czosnku
• 1 łyżka oliwy z oliwek
• Zioła: bazylia, oregano
• Sól i pieprz do smaku

Przygotowanie:

1. Z kapusty wytnij głąb, włóż do dużego garnka z wrzącą wodą na 2-3 minuty, aby liście zmiękły.
2. Delikatnie oddziel 8 liści, resztę kapusty możesz użyć do innych potraw.
3. Cebulę i marchewkę drobno posiekaj lub zetrzyj na tarce.
4. W misce wymieszaj mięso, ryż, cebulę, marchewkę, jajko i przyprawy.
5. Na każdy liść kapusty nałóż porcję farszu, zawiń boki do środka i zwiń w rulon.
6. Ułóż gołąbki w parowarze, gotuj na parze przez około 25-30 minut.
7. W międzyczasie przygotuj sos: zeszklij cebulę na oliwie, dodaj czosnek, wlej passatę, dodaj zioła i przyprawy, gotuj 10 minut.
8. Podawaj gołąbki polane sosem pomidorowym.

3. Kluski na parze (pampuchy)

Pampuchy to tradycyjne polskie kluski drożdżowe gotowane na parze, podawane często z gulaszem lub jako deser z dodatkiem owoców.

Składniki (na około 12 klusek):

• 500 g mąki pszennej
• 25 g świeżych drożdży lub 7 g suszonych
• 250 ml ciepłego mleka
• 2 łyżki cukru
• 50 g masła, roztopionego
• 2 jajka
• Szczypta soli

Przygotowanie:

1. Drożdże rozkrusz do miski, dodaj cukier i 3 łyżki ciepłego mleka, wymieszaj i odstaw na 10 minut do wyrośnięcia.
2. Do dużej miski przesiej mąkę, dodaj sól, wlej pozostałe mleko, roztopione masło, jajka i wyrośnięty rozczyn drożdżowy.
3. Wyrób ciasto na gładką, elastyczną masę. Przykryj ściereczką i odstaw w ciepłe miejsce na 1 godzinę do wyrośnięcia.
4. Wyrośnięte ciasto podziel na 12 równych części, uformuj kule i ułóż je na kawałkach papieru do pieczenia w parowarze, zachowując odstępy (kluski urosną podczas gotowania).
5. Gotuj na parze przez około 20 minut, aż kluski podwoją swoją objętość i będą sprężyste w dotyku.

4. Filet z dorsza na parze z warzywami

Ryby gotowane na parze zachowują swoją delikatność i soczystość, a dodatek świeżych ziół podkreśla ich naturalny smak.

Składniki (na 2 porcje):

• 2 filety z dorsza (lub innej białej ryby)
• 1 cytryna
• Świeże zioła (koperek, natka pietruszki)
• 1 cukinia
• 1 marchewka
• 1 czerwona papryka
• 2 łyżki oliwy z oliwek
• Sól i pieprz do smaku

Przygotowanie:

1. Filety z dorsza skrop sokiem z cytryny, posyp solą i pieprzem.
2. Warzywa umyj i pokrój w cienkie paski.
3. Na kawałkach papieru do pieczenia rozłóż warzywa, na nich połóż filety z dorsza.
4. Posyp świeżymi ziołami, skrop oliwą z oliwek.
5. Zawiń papier, tworząc szczelne paczuszki.
6. Gotuj na parze przez około 15-20 minut, w zależności od grubości filetów.

5. Kopytka na parze

Kopytka gotowane na parze są lżejsze i mniej kaloryczne niż tradycyjna wersja. Możesz podać je z lekkim sosem jogurtowo-ziołowym zamiast tradycyjnej okrasy.

Składniki (na 4 porcje):

• 500 g ziemniaków
• 150 g mąki pszennej
• 1 jajko
• Sól do smaku
• Sos jogurtowo-ziołowy:
• 200 g jogurtu greckiego
• 2 łyżki posiekanego koperku
• 1 łyżka posiekanego szczypiorku
• 1 ząbek czosnku
• Sól i pieprz do smaku

Przygotowanie:

1. Ziemniaki obierz, pokrój na kawałki i ugotuj w osolonej wodzie do miękkości.
2. Odcedź, odstaw do ostygnięcia, a następnie przeprowadź przez praskę.
3. Dodaj mąkę, jajko i sól, wyrób gładkie ciasto.
4. Ciasto podziel na 4 części, z każdej uformuj wałek o średnicy około 2 cm.
5. Wałki pokrój ukośnie, tworząc charakterystyczne kopytka.
6. Wyłóż parowar pergaminem, ułóż kopytka, zachowując odstępy.
7. Gotuj na parze przez około 15 minut.
8. W międzyczasie przygotuj sos: wymieszaj jogurt z posiekanymi ziołami i przeciśniętym przez praskę czosnkiem, dopraw solą i pieprzem.
9. Podawaj kopytka polane sosem jogurtowo-ziołowym.

Wskazówki dla początkujących

Jeśli dopiero zaczynasz swoją przygodę z gotowaniem na parze, oto kilka praktycznych wskazówek, które pomogą Ci osiągnąć najlepsze rezultaty:

• Eksperymentuj z przyprawami i ziołami - gotowanie na parze jest delikatne, więc warto eksperymentować z aromatycznymi dodatkami, takimi jak zioła, czosnek czy imbir, aby wzbogacić smak potraw.
• Wykorzystuj wodę aromatyzowaną - do wody w dolnym naczyniu możesz dodać zioła, liście laurowe, ziele angielskie czy plasterki cytryny, aby nadać potrawom dodatkowy aromat.
• Pamiętaj o czasie gotowania - warzywa liściaste (szpinak, kapusta) gotują się 3-5 minut, delikatne warzywa (cukinia, brokuły) 5-7 minut, twardsze warzywa (marchew, ziemniaki) 10-15 minut, ryby 10-20 minut (w zależności od grubości), drób 20-30 minut, a mięso czerwone 30-40 minut.
• Przygotuj sosy i dodatki - potrawy z parowaru są doskonałą bazą dla różnorodnych sosów, dipów i dodatków, które mogą wzbogacić ich smak.
• Łącz techniki kulinarne - niektóre składniki możesz najpierw krótko podsmażyć lub zamarynować, a dopiero potem gotować na parze, aby uzyskać pełniejszy smak.
• Nie bój się eksperymentować z deserami - na parze można przygotować wiele pysznych deserów, takich jak budynie, musy czy ciasta.

Podsumowanie

Gotowanie na parze to technika, która łączy w sobie tradycję z nowoczesnym podejściem do zdrowego odżywiania. Pozwala zachować maksimum składników odżywczych, naturalny smak produktów, a jednocześnie eliminuje potrzebę dodawania tłuszczu. Co więcej, jest to metoda wszechstronna, którą można stosować do przygotowania szerokiej gamy potraw - od warzyw, przez ryby i mięsa, po desery.

Tradycyjne polskie dania przygotowane na parze nabierają lekkości i świeżości, zachowując jednocześnie swój autentyczny charakter. Zachęcamy do eksperymentowania z tą techniką i odkrywania na nowo polskiej kuchni w zdrowszym wydaniu!